Ses Seviyesi (Loudness) İçin Mastering’de Limiter Kullanımı:

Müzik prodüksiyonunda limiter’lar sinyalin “ses seviyesi”ni distorte etmeden artırmaya yarar. Müziğinizin dinamik aralığını sıkıştırır. seviyesini clip yapmadan artırmaya yarar. Ses mühendisi limiter’ları şarkıyı referans aldığı benzer genre’lardaki şarkılarla eşit seviyeye çıkarmak için kullanır.

Günümüzde müziğin sıklıkla dinlendiği dijital müzik platformlarında tüm şarkıların eşit seviyede duyulması için her müzik servisi kendi standardını belirlemiştir. Bu standart değer LUFS yani “Loudness Unit Full Scale” ile ölçülmektedir.

Şarkınızı dijital müzik dağıtım servislerine göndermeden önce gönderdiğiniz her platformun gereksinimlerine dikkat ederek çıktınızı almanız uygun olacaktır. Bunu yapmadığınız takdirde şarkınızı gönderdiğiniz her müzik servisi, şarkınızın ses seviyesini kütüphanesindeki diğer şarkılarla eşitlemek için ayrıca bir limiter’a maruz bırakacak ve kaçınılmaz şekilde şarkınızın tonunu ve dinamik aralığını değiştirecektir.

Örneğin Spotify, web sitesinde yüklenen şarkılar için -14 dB ortalama ses seviyesi gerekliliğinden bahseder. Bu ortalama bir değerdir ve dinleyici Spotify’ı “normalize” özelliği açıkken dinliyorsa geçerlidir. Bu özellik açıkken Spotify, şarkı geçişlerinde yüksek ses farkları olmaması adına dinlenen şarkıların loudness’larını artırıp azaltarak ortalama bir değerde tutmaya çalışır. Eğer dinleyici bu özelliği kapalı tutarsa ses dosyasının Spotify’a gönderildiği orijinal ses seviyesinde şarkıyı dinleyecektir. Şarkınızın Spotify ve benzeri platformların ses eşitleme algoritmalarına (limiter’larına) olabildiğince az maruz kalması için son çıktınızı ortalama bir ayar olan -10 ile -14 arasında almanız sağlıklı olacaktır.

Gürlük Savaşı “Loudness War” ve Fletcher-Munson Eğrileri

Hangi seviyede çıktı alacağınız gibi teknik bir karardan önce, limiter’ın tonunuzu nasıl etkileyeceği gibi müzikal bir kararı vermeniz daha yararlı olabilir. Limiter kullanımını en sevdiğim limiter plug-in’i olan FabFilter Pro-L2 üzerinden anlatacağım. Yukarıda da bahsettiğim “Loudness war” yani gürlük savaşlarına sebep olan durum, insan kulağına ses seviyesi yüksek olan müziğin, sanki ton olarak da daha dengeli ve iyi geldiğinin sanılmasıdır. İnsan kulağı her frekansı her ses seviyesinde eşit duymaz. Yani bir şarkının sesini açtığınızda her frekansın sesini eşit oranda arttığını duymayız, artışı alt frekanslarda daha az duyarız. 

Bu sebeple ses seviyesi artırmadan önce yanlışa düşmemek adına, kullandığınız limiter plug-in’inin output tuşunun altında -eğer varsa- 1:1 (unity gain) tuşuna basarak karar vermeniz, ses seviyesini aynı tutacağı için limiter’ın tona gerçek etkisini daha net duyabilir ve daha sağlıklı kararlar verebilirsiniz. FabFilter Pro-L2 plug-in’i bu özelliğin rahatça kullanılabildiği bir araçtır.

True Peak Level – Ses Seviyesi İçin Gerçek En Yüksek Değer

Dikkat etmemiz gereken bir diğer nokta da true peak seviyesidir. True peak, sinyalin clip yaptığı ilk noktadır. Eskiden “sample peak” olarak adlandırılan bu ifade, modern limiter’ların kullanımıyla daha hassas bir ayarlamayı mümkün kılan “true peak”e dönüşmüştür. True peak limiting sayesinde clip yapmadan daha loud (gür) sound’lar elde etmenin önü açılmıştır. Yine Spotify’ın gereksinimleri arasında True Peak seviyesi -1 dB olarak belirtiliyor. Bu sebeple output level’ınızı ilk etapta -1 seviyesinde kullanabilirsiniz. Fakat yine her aşamada olduğu gibi bunun bir sanatsal üretim olduğunu unutmamalı ve ulaşmaya çalıştığınız genre sound’una göre adımlar atmalısınız. 

Limiter Parametrelerini Kullanma

Bu ayarları yaptıktan sonra limiter’ınızın attack ve release parametrelerini ayarlamalısınız. Bu ayarlara dair benzer bilgileri mikste kompresör kullanımı ‘nda anlatmıştım. Ritmik elemanların transient’larını net duyurmak için yavaş attack, ve en loud noktalar (ör. kick vuruşları) arasındaki süreden daha az süreli (hızlı) release’ler ayarlayabilirsiniz. FabFilter Pro-L2’nin bir diğer kullanışlı özelliği “look ahead” potansını da eğer distorte bir sound istemiyorsanız çok kısa süreli kullanmamanızda fayda var. 

Bu aşamadan sonra input gain’i yavaşça açarak limiter’ınızın etkisini duymaya başlayabilirsiniz. Kulaklarınıza kötü gelmeye başladığı noktanın biraz aşağısında bırakabilirsiniz. Eğer yaptığınız ayarlar müziğinizi iyi duyurmuyorsa attack ve release ayarlarınızın üzerinden tekrar geçebilirsiniz.

Müzik prodüksiyonunda hiç bir plug-in’i ezbere kullanmayın, bu bir deneme-yanılma işidir. Doğru sound’u bulmak için kulaklarınıza güvenmeli, kulaklarınıza güvenmek için de bolca pratik yapmalısınız.

Dijital Müzik İçin Dither İşlemi

Normal şartlar altında, yani şarkınızı dijital müzik platformlarına göndermek üzere çıktısını alırken minimum 24 bit çözünürlüğünde almanız tavsiye edilir. Eğer şarkınızı CD için master ediyorsanız, CD’lerin teknik gereksinimleri gereği 16 bit’te çıktı almanız gerekmektedir. Bunun için mastering chain’inizin son aşamasında sinyali “dither” dediğimiz bir son işleme maruz bırakmalısınız.

Ses dalgaları dijitalde hiçbir zaman analogda olduğu gibi dalgalı çizgilerden oluşmaz, ancak buna belli oranlarda (çözünürlüklerde) yaklaşabilir. Kullandığınız DAW’da ses dalgasına zoom yaptıkça tıpkı bir JPEG imajına zoom yapınca ayrıntılı olarak göreceğiniz pikseller gibi, x ve y koordinatlarında ilerleyen çizgiler görürsünüz. 16 bit bir ses dosyasında bunu daha net görürsünüz. Yüksek çözünürlükte çalıştığınız ses dosyanızı 16 bit’e çevirirken bilgisayar ses dalgasının bazı noktalarını tam sayı değerlere yuvarlar. Bu bazı noktaları daha yüksek, bazı noktaları daha alçak noktalara çekeceği anlamına gelir. Bu bağlamda son master’ınız dengesiz duyulabilir. Dither uygulaması müziğinize neredeyse hiç fark yaratmayacak (duyulmayacak) bir gürültü ekler ve bu sayede bilgisayarın 16 bit’e çevirirken daha alçak noktaya (küçük sayıya) yuvarladığı noktalar olduğu gibi korunabilir.

Eğer CD için bir albüm master ediyorsanız, dither plug-in’inin yalnızca export aldığınız kanalda açık olmasına dikkat etmelisiniz. FabFilter Pro-L2 plug-in’inde dither özelliği bulunmakta olup, ayrıca plug-in kullanmanıza gerek yoktur. Veya eğer Logic kullanıyorsanız export alırken dither seçeneğini işaretleyebilirsiniz.

Desibel Ölçme – Ses Desibel Ölçer (Loudness Meter)

Mastering tamamlandıktan sonra şarkının tamamını baştan sonra dinleyerek bir Loudness Meter (gürlük ölçer, ses desibel ölçer) plug-in’i kullanarak dijital müzik dinleme platformları için ortalama LUFS, anlık LUFS, range (aralık) ve true peak level gibi değerleri ölçebilirsiniz. 

Ortalama LUFS: Yukarda da bahsettiğim gibi bu değere göndereceğiniz müzik servisine veya dinleme ortamına göre karar vermelisiniz. Spotify için -10 dB ve -14 dB arası bir değer yakalamak Spotify’ın müziğinize uygulayacağı limiting işlemini minimuma indirecektir. 

Range: Bu değer şarkınız çalarken sinyalin en yüksek ve en düşük olduğu noktalar arasındaki maksimum farkı dB cinsinden anlatan değerdir. Bu değer ne kadar küçükse, şarkınız o kadar compress’lidir ve dinamik aralıklarınız azdır. Ses dalganız kuvvetle muhtemel sosise benzemektedir. Tam tersi ne kadar büyükse, dinamik aralıklar o kadar fazladır. Yani bu değer büyük ölçüde kullandığınız kompresör ayarlarıyla ilgilidir. Referans aldığınız şarkıyla karşılaştırarak normalin ne olduğunu bulup uygulayabilirsiniz. Genelde dinamik aralığı 5-9 dB arasında olan şarkıları ortalama dinamik aralığı tutturmuş sayabiliriz. 

True Peak Level: Yine yukarda bahsettiğim limiter’da uyguladığınız ayarın sonucunu görebileceğiniz değerdir. True peak seviyesinin -1’den büyük olmaması uygundur.

Ölçümlerinizi yaptıktan sonra tondan da hala memnunsanız çıktınızı alabilirsiniz. Memnun değilseniz plug-in’lerdeki ayarlarınızı gözden geçirebilir, A/B testi yapabilir, veya tona etkisi olmayan gereksiz plug-in’lerden kurtulabilirsiniz. Geçmiş olsun!

Mastering yapmak her disiplin gibi bol pratikle öğrenilen bir iştir. Belli bir aşamaya geldikten sonra hızlı mastering yapmanız elzem olacaktır. Örneğin, bir şarkıya 1 saatten fazla zaman ayırırsanız kulaklarınız yorulmaya başlar ve doğru kararlar veremeyebilirsiniz. Mastering’iniz miks’ten daha kötü duyulabilir. Bu sebeple mastering’de kısa sürede sorunları tespit edip, hızlıca çözümler üretmek ve (tercihen) yarım saat gibi bir sürede bitirmek en sağlıklı ve güvenli yoldur.

Profesyonel online mix mastering servisi almak için tıklayın.

Prodüktörüm © 2022

Etiketler: iyi müzik, limiter, mastering, müzik prodüksiyon, ses mühendisliği