Müzik Prodüksiyonu İçin Son Halka: Mastering Nedir?

Müzik prodüksiyonu için mastering nasıl yapılır? Mastering, bir şarkıyı müzik platformları için rakipleriyle aynı seviyeye getirme işlemidir. Bu seviye gürlük, dinamik aralıklar, ton ve stereo genişlik ile ölçülebilir. Ses mühendisi mikste tüm kaydedilen sesleri birbiriyle dengelendikten sonra bu aşamada sound’a son bir şekil verir. Tıpkı bir filmin en son aşamasındaki renk işlemi (color correction) gibi. Temelde mastering işlemi, dinleyicinin şarkı öncesi ve sonrasında elinin volume butonuna gitmemesini sağlar. Mastering geçmişte kaset, cd ve plak gibi fiziki ortamlarda dinlemek üzere yapılıyorken günümüzde daha çok Spotify, Apple Music, Tidal, Deezer gibi dijital müzik platformları üzerinden dinlemek için yapılmaktadır. Müzik platformları ayrı ayrı teknik gereksinimler istemektedir. Bu sebeple her bir dijital müzik dinleme servisi için ayrı mastering yapmanız istenebilir.

Bir şarkı mastering işlemine tabi tutulduktan sonra:

1. Aynı genre’daki benzer şarkılarla rekabet edebilecek sound’da olmalı. Eğer mastering’de yeniyseniz, ton dengesi ve dinamik aralıklar konusunda diğer şarkıları referans alabilirsiniz.

2. Miksten daha iyi duyulmalı. Bunu anlamak için master edilmiş hali ile aynı ses seviyesinde iken A/B testi yapılmalıdır.

3. Her ses sisteminde iyi ve tatmin edici duyulmalı. Evet, telefonunuzun küçük hoparlöründen de dinleyip test etmelisiniz!

4. Mono dinlenildiğinde de iyi duyulmalı. Her müzik dinleme sistemi stereo olmayabilir. Örneğin, çoğu akıllı telefonun hoparlörü monodur.

Mastering işleminde yine ses mühendisinin mikste kullandığı dinamik aralıkla ilgili efektler yani kompresör, ekolayzır, limiter, saturator gibi efektler kullanılır. Delay, reverb gibi modülasyon efektlerinin kullanımı pek sık değildir, çünkü bu efektler son ürüne uygulandığında mikste elde edilen uyum kaybedilebilir. 

İnternette Landr, e-mastered gibi bazı mastering hizmeti veren web siteleri mevcuttur ve bu sitelerde şarkınızı çok kısa sürede ve ücretsiz master ettirebilir ve dijital müzik platformları için hazırlayabilirsiniz. Bu siteler temelde şarkınızı dinamik aralığını ve tonunu çok hızlı elden geçiren algoritmalara maruz bırakır. Fakat nihayetinde müzik prodüksiyonunun her aşaması gibi mastering de sanatsal bir bakış açısı gerektirir. Bu sebeple günümüz teknolojisinde bir algoritmadan ziyade bir insanın şarkınızı master etmesi daha sağlıklı olacaktır.

Mastering işlemi yapacak kişinin müziği ele alışı, ana-akım müziklerin ve müzik dinleme servislerinin teknik gereksinimleri ve sanatçının/plak şirketinin isteklerine göre farklılıklar gösterebilir. 

Mastering Nasıl Yapılır : İdeal Bir Mastering Chain Nasıl Olmalı?

Benim genellikle kullandığım mastering chain (plug-in sırası) şu şekilde:

• Eksiltici Eq
• Kompresör
• Arttırıcı eq
• Saturator (gerekliyse)
• Limiter

1. Eksiltici EQ (subtractive EQ)

Tıpkı mikste hemen her bir kanala uyguladığımız gibi mastering’de de miksin bitmiş halinde fazla duyulan frekansları bir miktar kısabiliriz. Bu işlemi dinamik aralığa müdahale etmeden yani kompresör kullanmadan önce yaparsak, kompresöre gereksiz frekansları dahil etmemiş oluruz. Bu özellikle low-cut kullanacaksanız kompresöre fazla yük bindirmemek adına oldukça önemlidir. Kompresörde low frekansların fazla ön plana çıkıp tonu bulanıklaştırmasını istemeyiz. Bazen kullandığımız EQ’nun yalnızca belli enstrümanları etkilemesini isteyebiliriz. Bu enstrümanlar panoramada ortak bir alanda bulunuyorsa bu işlem kısmen mümkündür. Örneğin FabFilter Pro-Q3 plug-in’ini kullanarak panoramayı bölüp ayrı ayrı da müdahale edebilirsiniz. Ses mühendisliğinde panoramayı bölmenin 2 farklı yolu vardır:

• Mid – Side: Orta ve yanlar olarak ayırabiliriz. Örneğin tizler yalnızca sağ ve sol kanallarda fazla geliyorsa eq’nuzu yanlardaki tizlere müdahale edecek şekilde ayarlayabilirsiniz.

• Sağ – Sol: Sağ ve sol kanallardaki frekans bilgisini dengesiz duyuyorsanız ve mastering kararları neticesinde eşitlemeniz gerekiyorsa, bunun için sağ ve sol kanallara ayrı ayrı müdahale edebilirsiniz. Unutmayın, equaliser = eşitleyici!

Eksiltici EQ’da yine mikste olduğu gibi dynamic process (dinamik eq) uygulayabilirsiniz. Böylelikle yalnızca bazı anlarda yükselen frekanslara müdahale edersiniz, o frekansların dengeli olduğu anlara müdahale etmemiş olursunuz.

2. Kompresör ile mastering nasıl yapılır

Mastering’de dinamik aralığı sıkıştırma ve sıkıştırma biçimi oldukça önemlidir. Kompresör ayarı o kadar önemlidir ki, doğru yapılmazsa aranjenin vurucu yanları berbat edilebilir, miks kararları artık eksisi gibi çalışmayabilir. Örneğin, verse’te daha sessiz ve nakaratta hareketli ve daha gür bir şarkıysa söz konusu, sert kullanılan bir kompresör verse’ü çok ön plana çıkartabilir, nakaratı fazlaca kısabilir. Bu sebeple, eğer mastering’de yeniyseniz örnek bazı şarkılar bulup kompresör ayarlarıyla oynayarak çokça pratik yapmalı ve kulaklarınızı eğitmelisiniz. 

Mikste kompresör kullanımı nda anlattığım gibi attack, release, treshold ve ratio parametreleri aslında tamamen genre’a göre belirlenir. Kompresörün ilk ve en çok müdahale ettiği kısım loud ve low frekanslardır. Sıklıkla bu kısım kick’lerdir diyebiliriz. Örneğin eğer “funky” ritmli bir şarkıya master hazırlıyorsak, loud(gür) gelen kick ve snare’leri belirginleştirmek uygun bir yöntem olabilir. Bunun için attack parametresi kick ve snare transient’larından sonra devreye girecek şekilde ayarlanabilir. Veya yumuşak sound’lu bir genre için master hazırlıyorsak daha hızlı bir attack tercih edilebilir. Release ise dinamik aralıkları çok bozmamak adına kick ve snare dalgalarının bittiği zamana kadar sürdürülebilir. Fakat kompresörün müziğin her yerinde etkili olması isteniyorsa iki loud kısım arasındaki mesafe kadar (örneğin 2 kick arası geçen süre kadar) sürecek şekilde ayarlanır. Threshold ve ratio ise yukarda bahsettiğim kompresör sertliğini belirleyen unsurlardır.

Günümüzde şarkının her aşamasında loud duyulması için oldukça sert kompresörler sıklıkla tercih edilmektedir. Prodüksiyon camiasında “loudness war” (gürlük savaşı) olarak geçen bu akım aslında bir anlamda müziği sanatsal bir disiplin olmaktan çıkarmaktadır. Müziğinizin aranjenin farklı bölümlerinde farklı gürlük seviyelerinde olması kötü değildir, aksine farklı bölümler arasındaki kontrastı artırır ve her bir bölümü daha ilgi çekici ve değerli kılar.

Dijital müzik platformları için mastering yapılırken kompresörler yine mikste olduğu gibi farklı tekniklerle kullanılabilir:

• Multiband kompresör: Frekansları içeriklerine göre birkaç gruba bölüp her bir grubu farklı ayarlarda kompresörlere maruz bırakabilirsiniz. Bu kompresör tipi için Waves C6 veya FabFilter Pro-MB plug-in’lerini tavsiye edebilirim.

• Parallel compression: Şarkıyı duplike ettikten sonra bir kanalı sert ayarlı, diğer kanalı daha yumuşak bir kompresöre maruz bırakıp iki kanalı blend edebilirsiniz.

• Multi-stage kompresör: Şarkıyı duplike ettikten sonra iki kanalı da farklı ayarlarda çalışan farklı kompresörlere maruz bırakıp bu iki kanalı blend edebilirsiniz.

3. Arttırıcı Eq (Additive Eq)

Kompresörde dinamik aralıkları sıkıştırılmış şarkının tonunu bir miktar daha tanımlı hale getirmek için kullanabiliriz. Örneğin daha ferah bir ton için 8 kHz üzerini bir high-shelf EQ ile açabiliriz. Veya daha tanımlı baslar istiyorsak parametrik bir EQ ile kick’lerin ve bas elemanların fundamental (temel) harmoniklerini içeren bas frekansları bir miktar yükseltebiliriz. Yine müdahale edeceğimiz frekansları mid-side (orta-yanlar) veya R-L (sağ-sol) olarak ayırabiliriz.

4. Saturator

Müzik platformları için mastering yaparken istediğimiz dinamik aralığa ve ton dengesine ulaştıktan sonra şarkınızda hala referans şarkılarla karşılaştırdığınızda eksik duyulan bazı şeyler olabilir. Veya hali hazırda güzel duyulan şarkınıza biraz daha lezzet katmak isteyebiliriz. Böyle bir durumda analog bir satürasyon hardware veya dijital satürasyon modellemelerini (plug-in’lerini) kullanabilirsiniz. 

Daha az duyulan harmonik frekanslar kompresör sayesinde bir miktar daha duyulur hale gelse bile, hala kulağımızın duymak istediği başka harmonik frekanslar olabilir. Harmonizer veya saturator’leri bunun için kullanırız. Çok kullanımı distortion (bozulma) ile sonuçlanabilecek bu efekti kararında kullandığınız zaman, şarkınızın daha dolu duyulmaya başladığını farkedebilirsiniz.

Waves Kramer Tape Saturation veya Waves J37 plug-in’leri ile eski tape cihazlarının verdiği etkiyi yakalayabilir, FabFilter Saturn plug-in’i ile de şarkınızı daha kapsamlı ayarlar seçerek harmonize veya satüre edebilirsiniz.

PRO TIP: Eğer ProTools kullanıyorsanız miks penceresinin sağ üstünde gizlenmiş vaziyette bulunan “HEAT” özelliğini kullanarak da şarkınızı şahlandırabilirsiniz!

5. Müzik Platformları İçin Loudness Ayarlayın: Limiter

Makalenin devamı için tıklayınız.

Profesyonel online mix mastering servisi almak için tıklayın.

Prodüktörüm © 2022

Etiketler: mastering, müzik prosüksiyonu, prodüktörüm